ทำไม? ฉันจึงมองไม่เห็นทางช้างเผือก
Milky Way หรือ ทางช้างเผือก จะมีลักษณะเหมือนฝ้า หรือเมฆจางๆ สีขาวขุ่นพาดผ่านเป็นทางสว่างข้ามขอบฟ้า ซึ่งมักจะเห็นได้ในสถานที่ที่ท้องฟ้ามืด ปราศจากแสงจันทร์ และไร้แสงไฟรบกวน ยิ่งหากท้องฟ้าแจ่มใส ไร้เมฆ ไร้ฝุ่นละออง ยิ่งเห็นได้ชัด ดังนั้น คนทั่วไปที่มีชีวิตอยู่ในเขตเมือง จึงมองไม่เห็นทางช้างเผือก เพราะในเมืองมีมลภาวะทางแสงรบกวนมาก
เนื้อหา
- ทำความรู้จักกับทางช้างเผือก
- วิธีค้นหาทางช้างเผือกแบบง่าย ๆ
- เริ่มต้นแกะรอยจากกลุ่มดาว
- หาหัวใจแมงป่องให้เจอ
- สามเหลี่ยมฤดูร้อน
- ใจกลางทางช้างเผือก
- สรุปท้ายเรื่อง
ทำความรู้จักกับทางช้างเผือก
Milky way Galaxy (ดาราจักรทางช้างเผือก) เปรียบเสมือนบ้านหลังหนึ่งที่เต็มไปด้วยดาวฤกษ์นับแสน ๆ ล้านดวง มีเศษฝุ่น และกลุ่มแก๊สกระจัดกระจายรวมตัวกันอยู่ หมุนวนรอบใจกลางที่เป็นหลุมดำ (Supermassive Black Hole) เป็นรูปกังหัน ระบบสุริยะของเราเป็นเพียงส่วนเล็ก ๆ ส่วนหนึ่งในดาราจักร แห่งนี้
ดาราจักรแต่ละแห่งเปรียบคล้ายกับยากันยุง 1 ขด ดาราจักรทางช้างเผือกนับเป็นยากันยุง 1 ขดในดาราจักรหลายล้านขดของเอกภพ ระบบสุริยะของเราตั้งอยู่ในระนาบเดียวกับตัวยากันยุง ดังนั้นทางช้างเผือกที่เรามองเห็นจากโลกก็จะเป็นแค่ความหนาของยากันยุงนั่นเอง
วิธีค้นหาทางช้างเผือกแบบง่าย ๆ
เอาแบบง่าย ๆ ที่สุด คือ จากแอปพลิเคชันแผนที่ดาวที่ติดตั้งได้ในโทรศัพท์มือถือ ที่มีอยู่หลายแอปฯ ให้เลือก เช่น Star Walk, Stellarium, SkyPortal ฯลฯ หลังจากนั้นก็เริ่มต้นแกะรอยจากกลุ่มดาวสว่างที่อยู่ใกล้กับแนวของทางช้างเผือก ควรใช้ปฏิทินการถ่ายภาพทางช้างเผือกในแต่ละปี (ที่มีผู้คำนวณไว้ให้แล้ว) ประกอบด้วย จะได้รู้ว่าทางช้างเผือกจะขึ้นวันไหน เดือนไหน เริ่มขึ้นเวลาเท่าไหร่บ้าง หากจะให้เห็นได้ชัดเจนขึ้น ควรไปสังเกตในสถานที่ที่ท้องฟ้ามืด ไร้แสงรบกวน
เริ่มต้นแกะรอยจากกลุ่มดาว
ดวงดาวที่เราเห็นบนท้องฟ้ายามค่ำคืนทั้งหมดนั้น คือ ดวงดาวเฉพาะที่อยู่รอบ ๆ ระบบสุริยะของเราเท่านั้น ในแถบของทางช้างเผือก จะมีกลุ่มดาวสว่างที่ควรรู้ไว้ อาทิ กลุ่มดาวแคสสิโอเปีย (ค้างคาว) เพอร์เซอุส สารถี คนคู่ กางเขนใต้ แมงป่อง คนยิงธนู นกอินทรี และกลุ่มดาวหงส์ (ดูภาพด้านล่างประกอบ) หากเราจะมองหาทางช้างเผือกซึ่งมันมองหายากมาก จึงต้องเริ่มต้นด้วยการแกะรอยจากกลุ่มดาว เหล่านี้เสียก่อน ซึ่งสามารถหาได้จากแอปพลิเคชันในโทรศัพท์มือถือทั่วไป ตามที่กล่าวไปแล้ว
 |
| กลุ่มดาวตามแถบทางช้างเผือก |
หาหัวใจแมงป่องให้เจอ
เริ่มต้นด้วยการค้นหา กลุ่มดาวแมงป่อง (Scorpius) ซึ่งเป็นหนึ่งในสมาชิกกลุ่มดาวจักรราศี (Zodiac) ในนามของ "กลุ่มดาวราศีพิจิก" กลุ่มดาวแมงป่องนี้ จะขึ้นทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ มีดาวสว่างดวงหนึ่งที่ชื่อว่า แอนทาเรส (Antares) หรือที่คนไทยรู้จักในนามของ ดาวปาริชาต เป็นดาวยักษ์ใหญ่สีแดงมีความสว่างเห็นได้ชัด ง่ายต่อการสังเกต เราต้องค้นหาดาวดวงนี้ให้พบ ซึ่งถือว่าเป็นหัวใจของแมงป่อง
เมื่อพบหัวใจแมงป่องแล้ว เริ่มมองดูอย่างละเอียด จะมีดาวเรียงกันทางด้านบน 3 ดวงเด่นชัดเป็นส่วนก้ามของแมงป่อง และมีดาวเรียงต่อลงมาเป็นส่วนหางที่คดงอ ส่วนหางนี้เองที่ทำหน้าที่เกี่ยวแถบทางช้างเผือก แล้วพาขึ้นมาให้เราชม (ดูภาพด้านบนประกอบ)
 |
| กลุ่มดาวแมงป่อง |
จากภาพด้านบน พบกลุ่มดาวแมงป่องแล้ว ซึ่งพออนุมานได้ว่า แนวแถบทางช้างเผือกอยู่ตรงไหน เพราะหางมันจะเกี่ยวอยู่ แต่แสงไฟในภาพนี้รบกวนมาก จึงมองแถบทางช้างเผือกไม่ชัดเจน
สามเหลี่ยมฤดูร้อน
ต่อมาลองสังเกตดาวสว่างสามดวง ซึ่งจะโผล่พ้นขอบฟ้าทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือในซีกโลกเหนือช่วงฤดูร้อน (หลังวันครีษมายัน 21 มิ.ย.2566 ที่ผ่านมา) ซึ่งหากเราลากเส้นสมมติระหว่างดาวทั้งสามดวง จะเกิดเป็นรูปสามเหลี่ยมมุมฉาก ซึ่งเราเรียกสามเหลี่ยมนี้ว่า "สามเหลี่ยมฤดูร้อน" (Summer Triangle) ดาวสามดวงนั้น ได้แก่
- ดาวเวกา (Vega) อยู่ใน กลุ่มดาวพิณ (Lyra)
- ดาวเดเนบ (Deneb) อยุ่ใน กลุ่มดาวหงส์ (Cygnus)
- ดาวอัลแทร์ (Altair) อยู่ใน กลุ่มดาวนกอินทรี (Aquila)
 |
| สามเหลี่ยมฤดูร้อน ที่มาของภาพ ปรับปรุงจาก (มติพล ตั้งมติธรรม.2559) |
สามเหลี่ยมฤดูร้อนจัดเป็น "ดาวเรียงเด่น" (asterism) สามารถสังเกตเห็นได้ง่าย แม้ในเมืองที่เต็มไปด้วยมลภาวะทางแสง แถบทางช้างเผือกจะพาดตรงกลางผ่านระหว่างดาวเวกา และดาวอัลแทร์ ทาบทับไปยังดาวเดเนบ (ดูรูปภาพด้านบนประกอบ) ดังนั้น ถ้าเราหาสามเหลี่ยมฤดูร้อนเจอ เราก็จะเจอทางช้างเผือก ด้วยเช่นกัน
เรื่องการปรากฏของสามเหลี่ยมฤดูร้อนและทางช้างเผือกนี้ ก่อให้เกิดประเพณีวันที่ 7 เดือน 7 ของหลายประเทศในภูมิภาคเอเชีย ได้แก่ เทศกาลทานาบาตะ (Tanabata / たなばた) ในญี่ปุ่น, เทศกาลชีซี่ (Qixi) ในจีน, เทศกาล ชิลซ็อก (Chilseok / 칠석) ในเกาหลี และเทศกาล เทิ้ตถิก (Thất Tịch)ในเวียดนาม เป็นต้น
ใจกลางทางช้างเผือก
ใจกลางทางช้างเผือก (Galactic Center) อยู่ระหว่าง กลุ่มดาวคนยิงธนู (Sagittarius) และกลุ่มดาวแมงป่อง (Scorpius) ดังนั้น หากสามารถระบุตำแหน่งของกลุ่มดาวทั้งสองได้แล้ว ก็จะทราบว่าใจกลางดาราจักรทางช้างเผือก อยู่ตรงไหน
 |
| ที่มาของภาพ (John Dvorak.2561) |
ในใจกลางทางช้างเผือกจะมีแถบมืดที่เรียกว่า Great Rift ซึ่งแสงจากดาวฤกษ์บริเวณนั้นถูกฝุ่นระหว่างดาวฤกษ์บดบัง จึงเป็นบริเวณที่ลึกลับที่สุดแห่งหนึ่งในเอกภพ บริเวณใจกลางทางช้างเผือกมีวัตถุที่เรียกว่า Sagittarius A* ซึ่งมันก็คือ หลุมดำมวลยิ่งยวด ซึ่งมีมวลมากกว่าดวงอาทิตย์ราว ๆ 4 พันล้านเท่า
 |
| Sagittarius A* : The Milky Way's Supermassive Black Hole ที่มาของภาพ (Matt Williams. 2566) |
สรุปท้ายเรื่อง
หากเราได้ยลโฉมทางช้างเผือกด้วยตาตัวเองแล้ว จะทำให้รู้สึกว่า เรื่องราวต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในชีวิตของเรานี้มันช่างเล็กกระจิดริดเสียเหลือเกิน หากเทียบกับความยิ่งใหญ่ของดาราจักร (Galaxy) จำนวนหลายแสนล้านดาราจักรในเอกภพ (COSMOS) ที่กว้างใหญ่ไพศาลจนไม่รู้ว่ามันมีขอบเขตแค่ไหน มนุษย์เรียนรู้เรื่องดวงดาวมากว่า 5,000 ปีแล้ว แต่ยังมีเรื่องราวที่ลึกลับดำมืดอีกมากมายที่ยังไม่รู้และอธิบายไม่ได้ ปัจจุบัน มนุษย์เราเพิ่งเดินทางไปได้แค่ดวงจันทร์เท่านั้นเอง เราเชื่อหรือว่าในเอกภพนี้ มีเพียงเราที่เป็นสิ่งมีชีวิตทรงภูมิปัญญาเพียงเผ่าพันธ์เดียวเท่านั้น
อ่านเพิ่มเติม
เราเป็นเผ่าพันธ์ที่ทรงภูมิปัญญาแล้วจริงหรือ
หรือเราเป็นเพียงแค่มดตัวเล็ก ๆ ในเอกภพที่กว้างใหญ่ไพศาลแห่งนี้
*********************************
รวบรวมและเรียบเรียงโดย
พลตรี ดร.สุชาต จันทรวงศ์
ชมรมดาราศาสตร์และมวลเมฆ จ.ราชบุรี
ที่มาข้อมูล
- มติพล ตั้งมติธรรม. (2559). สามเหลี่ยมฤดูร้อน. [Online]. Available : https://www.facebook.com/photo/?fbid=469218763288335&set=pcb.469227559954122. [2566 มิถุนายน 25].
- อาจวรงค์ ป๋องแป๋ง จันทมาศ. (2560). การสังเกตการณ์ทางช้างเผือก. [Online]. Available :https://www.facebook.com/ardwarong/photos/a.409698355818015/1334430696678105/?type=3. [2566 มิถุนายน 25].
- John Dvorak. (2561). Secrets Of The Strange Stars That Circle Our Supermassive Black Hole. [Online]. Available : https://www.discovermagazine.com/the-sciences/secrets-of-the-strange-stars-that-circle-our-supermassive-black-hole. [2566 มิถุนายน 25].
- พิสิฏฐ นิธิยานันท์. (2565). "เทศกาลราตรีแห่งเลขเจ็ด" เทศกาลตามประเพณีร่วมของจีน เกาหลี ญี่ปุ่น และเวียดนาม. [Online]. Available : https://www.narit.or.th/index.php/astronomy-article/1955-seven-festival. [2566 มิถุนายน 25].
- Matt Williams. (2566). A Very Young Star is Forming Near the Milky Way's Supermassive Black Hole. [Online]. Available : https://www.universetoday.com/160376/a-very-young-star-is-forming-near-the-milky-ways-supermassive-black-hole/. [2566 มิถุนายน 26].
ความคิดเห็น
แสดงความคิดเห็น