มาเริ่มต้นดูดาวกันเถอะครับ ช่วยกันถ่ายทอดความรู้สู่คนรุ่นต่อไป

ท้องฟ้ายามค่ำคืนประดับประดาไปด้วยความสวยงามของดวงดาวนับพัน นับหมื่นดวง แต่หลายคนกลับไม่กล้าที่จะแหงนหน้าขึ้นดู  การดูดาวสมัยนี้ ไม่ใช่เรื่องยากเหมือนแต่ก่อน มีอุปกรณ์และเทคโนโลยีที่สามารถทำให้การดูดาวของคุณ เพลิดเพลิน สนุกสนาน และได้ความรู้ที่ถูกต้องอีกด้วย

ปัจจุบัน การดูดาวดูที่ไหนก็ได้บนโลกใบนี้ ที่ระเบียงบ้าน บนดาดฟ้าที่ทำงาน  ในเมือง ในสวนสาธารณะ ในป่า ในเขา ฯลฯ ล้วนดูได้หมด  แต่จะเห็นดวงดาวมากหรือน้อยแค่ไหน ก็เป็นอีกเรื่องหนึ่ง 

ก่อนนอนคืนนี้ คุณลองแหงนหน้าขึ้นมองดาวบนท้องฟ้าในยามค่ำคืน สัก 10 นาที แล้วสร้างจินตนาการระบบสุริยะจักรวาลและเอเลี่ยนของคุณดู มันจะทำให้คุณนอนหลับฝันดีไปตลอดคืน 

เหงยหน้าขึ้นมองดาว
ที่มาของภาพ (Editors Living Magazines. 2562)

สมัยตอนเด็ก ๆ ผมก็ได้รับการถ่ายทอดเรื่องการดูดาวมาจาก ปู่ย่า ตายาย และพ่อแม่ แต่ก็รู้จักดาวแค่เพียงไม่กี่ดวง เช่น ดาวไถ ดาวโจร ดาวลูกไก่ ดาวจระเข้ ดาวประจำเมือง ต่อมาพอเข้าเรียนเป็นทหารก็ได้ถ่ายทอดวิชาเพิ่มเติมอีกไม่มากนัก เช่น ความสัมพันธ์ของการขึ้น-ตกของดวงอาทิตย์และดวงจันทร์กับแสงที่ใช้ในทางทหาร  การหาทิศทางโดยการสังเกตดาวเหนือและเสี้ยวของดวงจันทร์ ก็เห็นจะมีแค่นี้ หลังจากนั้นมาก็ไม่ได้เรียนรู้อะไรเพิ่มเติมจากท้องฟ้าในยามค่ำคืนอีกเลย 

การดูดาวอาจจะเป็นความชอบส่วนตัว เกิดจากแรงบันดาลใจของแต่ละคน ในปัจจุบัน การดูดาว ถือเป็นกิจกรรมหนึ่งในการท่องเที่ยวเชิงดาราศาสตร์ (Astronomical Tourism) มีนักท่องเที่ยวจำนวนไม่น้อยที่ชอบดูดาวและถ่ายภาพดาว  สำหรับประเทศไทยเป็นประเทศหนึ่งที่มีที่ตั้งเหมาะสมสำหรับการดูดาว เพราะอยู่ใกล้เส้นศูนย์สูตร มีสถานที่ดูดาวยอดนิยมจำนวนมากที่นักท่องเที่ยวมักชอบไปนอนพักค้างแรม สัมผัสอากาศหนาว นอนชมดาว และสายหมอก ลองสำรวจดูรายละเอียดได้ตามลิงค์ด้านล่างนะครับ

• สถานที่ดูดาวในประเทศไทยพร้อมเรตติ้ง พิกัดและภาพถ่าย 

ที่มาของภาพ Vito Technology, Inc.

มาเริ่มต้นดูดาวกันเถอะครับ 

การดูดาวบนท้องฟ้า หลายคนมักคิดว่าเป็นเรื่องที่ยากเกินสติปัญญาของตัวเอง จึงกลัวที่จะเรียนรู้มัน ทั้ง ๆ ที่เราเห็นมันทุกวันในยามค่ำคืน ตั้งแต่เกิดจนตาย ขั้นต้นคุณจะต้องสลัดความกลัวในใจของคุณเสียก่อน อย่ากลัวที่จะเรียนรู้เรื่องราวต่าง ๆ บนท้องฟ้า ลองแหงนหน้าขึ้นฟ้าหันมาเริ่มต้นการดูดาวกันเลย โดยคุณสามารถเริ่มต้นง่าย ๆ ใน 8 ข้อ ดังนี้ 

1. ดวงตาของคุณคือกล้องส่องทางไกล วิธีที่ดีที่สุดในการเริ่มต้นดูดาว คือ ไปที่สนามหน้าบ้าน เริ่มสังเกตดวงดาวต่าง ๆ ด้วยตาของคุณเอง พยายามทำความรู้จัก ชื่อดาวที่สว่างมาก ๆ มองเห็นได้ง่ายก่อน เช่น ดาวโจร ดาวไถ ดาวประจำเมือง เป็นต้น อาจจะซื้อแผนที่ดาวมาศึกษาประกอบก็ได้ พยายามทำความเข้าใจทิศพื้นฐาน ได้แก่ ทิศเหนือ ใต้ ตะวันออก และตะวันตก ให้หมั่นสังเกตและซึมซับกับความงดงามของดวงดาวและท้องฟ้ายามค่ำคืนอยู่เสมอ เอาคืนละ 10 นาที ก่อนนอนก็ได้ 
2. เรียนรู้ด้วยตนเองผ่านเทคโนโลยี การดูดาวไม่จำเป็นต้องมีกล้องโทรทรรศน์ หรืออุปกรณ์ที่หรูหราราคาแพง หัวใจสำคัญคือ ความหลงใหล ความอยากรู้ และทักษะของคุณ  ปัจจุบันมีแหล่งข้อมูลให้การบริการด้านดาราศาสตร์ให้เรียนรู้ด้วยตนเองมากมาย ทั้งออนไลน์และออฟไลน์ มีแอปพลิเคชัน ที่จะนำพาคุณให้เข้าใจพื้นฐานทางดาราศาสตร์ สามารถนำชมดาวฤกษ์ ดาวเคราะห์ เนบิวลา กาแล็กซี่ ทางช้างเผือก และกลุ่มดาวต่าง ๆ ได้อย่างแม่นยำ และสามารถเรียนรู้การดูดาวได้ตลอดเวลา ไม่ว่าจะกลางวันหรือกลางคืน เทคโนโลยีที่แนะนำ คือ โปรแกรม Stellarium บน PC และ App สายตระกูล Star Walk บนโทรศัพท์มือถือ  เป็นต้น 
3. เชื่อมต่อกับผู้ที่มีใจเดียวกัน ปัจจุบัน มีกลุ่ม ชมรม สมาคมเกี่ยวกับการดูดาว การถ่ายภาพดาว หรือความรู้เกี่ยวกับดาราศาสตร์มากมาย ซึ่งคุณควรจะเข้าร่วม จะได้เรียนรู้และแบ่งปันประสบการณ์จากพวกเขา และคุณยังสามารถถามคำถามที่คุณสงสัยได้อีกด้วย  กลุ่มสาธารณะที่อยู่บน Facebook ในประเทศไทยที่ขอแนะนำ เช่น Starry Night Lover Club : ชมรมคนรักในดวงดาว,  Star Hunters Club : ชมรมพรานดารา , The Thai Astronomical Society (TAS-สมาคมดาราศาสตร์ไทย), ล่าดาวด้วยมือถือ, ทีมล่าทางช้างเผือก ,Thai Astronomy, คนดูดาว กล้องดูดาว , รวมข้อมูลการถ่ายภาพทางช้างเผือก เป็นต้น
4. การเข้าอบรมโครงการทางดาราศาสตร์ หากคุณพอที่จะมีเวลาและรักการเรียนรู้  คุณควรที่จะสมัครเข้าอบรมโครงการดาราศาสตร์ต่าง ๆ ตั้งแต่ระดับพื้นฐาน ไปจนถึงระดับสูง  ซึ่งจะช่วยให้คุณสามารถขยายขอบเขตความรู้ของคุณได้อย่างกว้างขวางขึ้น สำหรับในประเทศไทย ต้องลองติดตามข่าวสารได้จากเว็บไซต์ของหน่วยงานต่าง ๆ เช่น สถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ (สดร.), องค์การพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ (อพวช.), สมาคมดาราศาสตร์ไทย (สดท.) , สำนักงานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศและภูมิสารสนเทศ (GISTDA) เป็นต้น (แต่ดูเหมือนจะไม่ค่อยมีโครงการสำหรับประชาชนทั่วไป มีแต่สำหรับนักเรียน นักศึกษา และครู อาจารย์ เป็นส่วนใหญ่)
5. ร่วมกิจกรรมตั้งแคมป์การดูดาว ปัจจุบันมี บริษัทนำเที่ยวหลายแห่งพยายามจัดกิจกรรมการตั้งแคมป์ดูดาวและถ่ายภาพดาวตอนกลางคืน เพื่อให้การดูดาวมีความเพลิดเพลิน สุนกสนาน ได้ภาพถ่ายสวย ๆ และได้ความรู้ที่ถูกต้องไปด้วย โดยเชิญผู้เชี่ยวชาญมืออาชีพมาเป็นวิทยากร พร้อมกล้องโทรทรรศน์ชั้นเยี่ยมสำหรับส่องดูดาว หากคุณมีโอกาสเข้าร่วม นอกจากคุณจะได้ท่องเที่ยวพักผ่อนกับธรรมชาติแล้ว คุณยังจะได้รับประสบการณ์และเสริมเติมความรู้ทางด้านดาราศาสตร์ของคุณให้มากยิ่งขึ้นอีกด้วย
6. อุปกรณ์ชิ้นแรกของคุณ หากคุณดำเนินกิจกรรมมาอย่างต่อเนื่องแล้ว มาถึงตอนนี้ คุณต้องตั้งสติและทบทวนตัวเองว่าจะไปต่อหรือไม่   หากคุณยังคงหลงใหลการดูดาวอยู่มากพอ ลองลงทุนซื้อ "กล้องถ่ายรูป หรือ โทรศัพท์มือถือดี ๆ พร้อมขาตั้งกล้อง" สัก 1 ชุด เอาไว้ถ่ายรูปดาวและปรากฏการณ์ต่าง ๆ ที่เกิดบนท้องฟ้า เพื่อให้ภาพถ่ายเป็นตัวแทนที่บันทึกความทรงจำของคุณ และยังสามารถแบ่งปันแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับคนอื่นได้ด้วย  ยังไม่จำเป็นต้องลงทุนซื้อกล้องโทรทรรศน์ราคาแพง  เพราะช่วงเวลานี้ มันอาจยังไม่มีความจำเป็นสำหรับคุณ
7. บันทึกเรื่องราวในไดอารี่ดาราศาสตร์ของคุณ  คุณควรที่จะเขียนไดอารี่ดาราศาสตร์ ในทุก ๆ ครั้งที่คุณทำกิจกรรม เพื่อเป็นการบันทึกความรู้ที่คุณได้รับ ตั้งแต่สถานที่ การบันทึกภาพ การใช้กล้องดูดาว สภาพอากาศ สภาพท้องฟ้า ภาพถ่ายดวงดาว หรือปรากฏการณ์ที่คุณเห็น รายชื่อเพื่อน ๆ ของคุณที่ร่วมกิจกรรม  รวมทั้งปัญหาอุปสรรคและข้อขัดข้องที่เกิดขึ้น และเมื่อวันเวลาผ่านไป แล้วคุณหยิบมันขึ้นมาอ่านอีกครั้ง  มันจะทำให้คุณมีความรู้สึกที่ดีมาก ๆ และหากมีกิจกรรมทำนองเดียวกันนี้เกิดขึ้นอีก ก็จะทำให้คุณสามารถเตรียมการเพื่อปรับปรุงแก้ไขข้อบกพร่องในครั้งต่อไปได้  การบันทึกนี้ คุณอาจทำในโลกออนไลน์ก็ได้ เช่น ในโซเซียลมีเดีย แอฟพลิเคชั่น หรือเว็บบล็อกต่าง ๆ ที่มีให้เลือกใช้มากมาย 
8. อย่าสูญเสียความตั้งใจ จงสนุกและสำรวจต่อไป  ดาราศาสตร์และการดูดาวสอนให้คุณรู้จักความอดทนและการรอคอย คุณไม่สามารถคาดหวังให้ทุกอย่างราบรื่นได้ตลอด การผจญภัยทางดาราศาสตร์ของคุณ ยังคงต้องดำเนินต่อไป ด้วยความสนุก เพลิดเพลิน และไร้กังวล หัวใจที่สำคัญคือ ความสุขที่คุณได้รับจากการเรียนรู้ การชื่นชมความงาม และความลึกลับของจักรวาลอันกว้างใหญ่ไพศาลที่มองเห็นอยู่ข้างหน้าเรานี้  แล้วมันคืออะไร  มันลอยอยู่ในภาชนะทรงกลมใด มีขอบเขตแค่ไหน แล้วมันมีสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ เหมือนเราอยู่ข้างนอกบ้างไหม  

ที่มาของภาพ (Dr Alastair Gunn. 2565)

หากคุณปฏิบัติได้ตาม 8 ข้อที่กล่าวมานี้  ผมคิดว่า คุณจะกลายเป็นคนหนึ่งที่มีความรู้ความสามารถในการดูดาว สามารถถ่ายทอดความรู้ให้ บุตร หลาน หรือคนรุ่นหลัง ได้ดีกว่าสมัยปู่ย่า ตายาย หรือพ่อแม่ ของคุณเสียอีก  อย่าปล่อยเวลาให้สูญปล่าว คุณควรเริ่มแหงนหน้าขึ้นมองท้องฟ้าเสียตั้งแต่บัดนี้ 

Look Up To The Stars

*************

เขียนโดย พลตรี ดร.สุชาต จันทรวงศ์
ชมรมดาราศาสตร์ราชบุรี
25 ก.พ.2565

ที่มาข้อมูล

• Jack Kerouac. (2559). A BEGINNERS’ GUIDE TO STAR GAZING. [Online]. Available : https://starregistration.net/blog/A-Beginners-Guide-to-star-Gazing/. [2565 กุมภาพันธ์ 20].
• Editors Living Magazines. (2562). Look Up To The Stars. [Online]. Available : https://livingmags.co.uk/look-up-to-the-stars/. [2565 กุมภาพันธ์ 20].
• Dr Alastair Gunn. (2565). When I look to the stars, how far back am I seeing?. [Online]. Available : https://www.sciencefocus.com/space/when-i-look-to-the-stars-how-far-back-am-i-seeing/. [2565 กุมภาพันธ์ 20].