ดาวปีศาจแห่งฤดูหนาว

ในช่วงฤดูหนาวนี้ จะมีดาวดวงหนึ่งที่เปล่งแสงวููบวาบดูคล้ายกับดวงตาของปีศาจ จะปรากฏโฉมให้พวกเราเห็นตั้งแต่หัวค่ำ ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือในกลุ่มดาวเพอร์ซีอุส ดาวดวงนี้มีตำนานมากมายที่เล่าขานสืบต่อกันมา

ดาวปีศาจดวงนี้ ขื่อว่า อัลกอล (Algol) อยู่ในกลุ่มดาวเพอร์ซีอุส (Perseus) ซึ่งเป็นกลุ่มดาวขนาดใหญ่เป็นลำดับ 24 ในซีกโลกเหนือ มีดาวฤกษ์ที่สว่างที่สุด 20 ดวง จากทั้งหมด 161 ดวง ดาวที่มีความสว่างมากที่สุดคือ ดาว Mirfak มีวัตถุท้องฟ้าในห้วงอวกาศลึก (DSO) จากแคตตาล็อกของ Messier, New General Catalog (NGC) และ Index Catalog (IC ) ที่สว่างพอสังเกตได้อย่างน้อย 20 แห่ง จาก 152 แห่ง 

เรื่องราวของกลุ่มดาวเพอร์ซีอูสตามตำนานเทพปกรณัมกรีก น่าสนุกและมีมุมมองให้ชวนคิด เช่น เมดูซ่า เป็นปีศาจร้ายหรือเหยื่อ เพอร์ซีอุสเป็นวีรบุรุษจริงหรือ แล้วทำไม "อัลกอล" ต้องกลายเป็นดาวปีศาจ น่าจะเป็นดาวแห่งความอยุติธรรมเสียมากกว่า ตำนานเรื่องเล่าต่าง ๆ บางครั้งก็ตรงกันบ้าง ไม่ตรงกันบ้าง 

  

ภาพจินตนาการกลุ่มดาวเพอร์ซีอุส ของชาวกรีกเป็นภาพที่โหดร้าย เป็นภาพที่ เพอร์ซีอุสถือดาบมือขวา (บางภาพก็ถือโล่) มือซ้ายหิ้วหัวของปีศาจร้ายเมดูซ่า และดาวอัลกอ (Algol) ก็คือ ตำแหน่งตาข้างขวาของเมดูซ่า นั่นเอง ดาวอัลกอ จึงได้ฉายาว่า ดาวปีศาจ (Demon Star) และด้วยแสงที่วูบวาบของมันก็จะดูคล้ายกับปีศาจกำลังกระพริบตา

ดาวอัลกอ (Algol) ก็คือ ตำแหน่งตาข้างขวาของหัวปีศาจเมดูซ่า

เมดูซ่า เป็นปีศาจหรือเหยื่อ

หลายคนคงเคยได้ยินเรื่องราวของ เมดูซ่า (Medusa) มาบ้างว่า เป็นปีศาจที่น่ากลัวที่มีผมเป็นงู ถ้าใครมองหน้าเธอจะกลายเป็นหินในทันที จริง ๆ แล้วก่อนที่เธอจะเป็นเช่นนั้น ขอนำเรื่องเล่าย่อ ๆ ที่รวบรวมมาให้อ่าน ดังนี้ 

Medusa
ที่มาของภาพ (Plook Magazine. 2564)

กอร์กอน  เป็นอสูรกายน่าเกลียดน่ากลัว มีผมเป็นงู มีด้วยกันสามพี่น้อง ได้แก่  เมดูซ่า สเธโน และยูริอาลี เป็นลูกสาวของเทพแห่งท้องทะเลฟอซิส และนางซีโต เกิดที่ใต้ภูเขาโอลิมปัส เดิมทีทั้งสามคนเป็นเทพธิดารูปงามและอ่อนโยน มีเส้นผมที่สวยงามดุจเส้นไหมทอง มีความบริสุทธิ์เป็นพรหมจารีย์ เป็นหญิงรับใช้ในวิหาร อะธีน่า (Athena) เทพีแห่งสติปัญญาและสงคราม บุตรีของเทพซูส (Zeus) 

ต่อมาเมดูซ่าถูก โพไซดอน (Poseidon) เทพแห่งท้องทะเล บุกเข้าไปข่มขืนเธอในวิหารศักดิ์สิทธิ์ของอะธีน่า ด้วยความที่อะธีน่าเกลียดชังและอิจฉาในความสวยของเมดูซ่าเป็นทุนเดิมอยู่แล้ว อะธีน่าจึงประกาศให้ทุกคนในเมืองรู้ว่า "เมดูซ่าถูกขโมยพรหมจรรย์ที่กลางวิหารศักดิ์สิทธิ์ของเธอ"

จากเหตุการณ์นี้ ทำให้เมดูซ่าไม่สามารถอยู่ในวิหารได้อีกต่อไป เธอยังถูกขับไล่ให้ออกจากเมือง ก่อนออกจากเมือง เทพีอะธีน่าได้สาปเธอให้กลายเป็นปีศาจครึ่งคนครึ่งงู จากผิวพรรณที่ขาวเนียน กลับกลายเป็นผิวแห้งเหี่ยว และมีเกล็ดขึ้นคล้ายกับงู หน้าตาตกสะเก็ด มีเขี้ยวออกมาคล้ายงู แต่สิ่งที่น่าสงสารที่สุดก็คือ "ผมของเธอที่เคยสวยราวกับเส้นไหมทอง กลายเป็นงูนับพันเลื้อยยั้วเยี้ยเต็มหัว และหากใครมองไปที่ใบหน้าของเมดูซ่าแล้วจ้องไปที่ดวงตาของเธอ คนนั้นก็จะถูกสาปให้กลายเป็นหิน ! ทันที"

เมดูซ่าทั้งโศกเศร้า อับอาย และน้อยใจในความอยุติธรรม เธอตั้งใจรักษาพรหมจารีย์ แต่กลับถูกข่มขืนย่ำยีโดยเทพผู้ชาย ความอับอายกลายเป็นความแค้นและความเกลียดชัง จนเมดูซ่าทำลายทุกชีวิตที่ขวางหน้า ทุกคนที่มองหน้านางก็จะกลายเป็นหินไปหมด เมดูซ่าได้รับการกล่าวขวัญว่าเป็นอสูรกายที่ร้ายกาจที่สุดในตำนานกรีก 

เพอร์ซีอุส เป็นวีรบุรุษ จริงหรือ
เพอร์ซีอุส (Perseus) ซึ่งลูกครึ่งเทพครึ่งมนุษย์ของเทพซุส และเป็นลูกพี่ลูกน้องกับเทพีอะธีน่า รับอาสาจะฆ่าเมดูซ่าอสูรร้าย และตัดหัวไปมอบเป็นของขวัญแด่กษัตริย์ Polydectes แห่ง Seriphos จึงได้เดินทางมาขออาวุธจากเหล่าทวยเทพ เพื่อไปฆ่าเมดูซ่า

 

เหล่าทวยเทพช่วยเพอร์ซีอุส โดย เทพีอะธีน่า มอบโล่ทองสัมฤทธิ์ที่ส่องประกายราวกับกระจก เฮเฟสตัสมอบดาบเพชร เฮอร์มีส (Mercury) มอบรองเท้าแตะมีปีก ส่วนฮาเดส (Pluto) มอบหมวกแห่งความมืดเพื่อให้เพอร์ซีอุสสวมใส่ ซึ่งจะทำให้เมดูซ่ามองไม่เห็นเขา 

เพอรืซีอุส เดินทางไปยังเกาะอันไกลโพ้นที่เมดูซ่าอาศัยอยู่ ในที่สุดเพอร์ซีอุส ก็สามารถฆ่าและตัดหัวของเมดูซ่า นำกลับมาได้สำเร็จ หัวของเธอยังถูกใช้นำไปสาปผู้คนอีกหลายชีวิตที่เป็นศัตรูกับทวยเทพให้กลายเป็นหิน สุดท้ายเพอร์ซีอุส ก็มอบหัวเมดูซ่าให้เทพีอะธีน่า ประดับไว้บนโล่ของเธอเอง เพื่อความน่าเกรงขาม และเป็นการบ่งบอกว่า เธอเป็นคนช่วยให้เพอร์ซีอุสฆ่าเมดูซ่าได้สำเร็จ 

อะธีน่า (Athena) เทพีแห่งสติปัญญาและสงคราม

Algol ดาวปีศาจ

อัลกอลเป็นดาวฤกษ์ระบบดาว 3 ดวง (อัลกอล A,B และ C) เป็นดาวแปรแสงรูปร่างทรงกลม ที่ได้รับความนิยม บนท้องฟ้ายามค่ำคืนสำหรับนักดาราศาสตร์สมัครเล่นจำนวนมาก ในภาษาอาหรับ อัลกอล แปลว่า หัวปีศาจ

ดาวอัลกอล เป็นดาวแปรแสง มีความสว่างปรากฏ (Mag) ระหว่าง 2.12-3.5 เป็นดาวต้นแบบในกลุ่มดาวฤกษ์คราสคู่  (eclipsing binary stars) ที่เรียกว่า '‘Algol Variables"  การมีความสว่างขึ้นและสลัวลง นี้ ทำให้นักดูดาวในยุคแรก ๆ ที่เห็นพฤติกรรมแปลก ๆ ของมัน ก็จินตนาการว่าเป็นการกระพริบตาของปีศาจ ประกอบกับตำนานของเทพเจ้ากรีกก็มีเรื่องราวของปีศาจเมดูซ่าที่ถูกตัดหัวโดยเพอร์ซีอุส ดาวดวงนี้ จึงกลายเป็นส่วนหัวของปีศาจเมดูซ่าไป  และใครที่เป็นแฟนหนังแบทแมน ก็จะเคยรู้จัก Ra's al Ghul ศัตรูตัวร้ายที่เป็นหัวหน้าปีศาจ ซึ่ง Al Ghul มีรากศัพท์มาจาก Algol นี่เอง

ดาวอัลกอล A และ B หมุนรอบกัน
เวลาดูจากโลกจะเหมือนดวงตาปีศาจวูบวาบ

ดาวแห่งการวิงวอน 

เรื่องราวที่เกิดขึ้นกับเมดูซ่า สะท้อนให้เห็นถึงวัฒนธรรมการข่มขืนที่เกิดขึ้นในสังคมที่ผู้ชายเป็นใหญ่  ผู้หญิงซึ่งเป็นผู้ถูกกระทำมักจะถูกมองว่าเป็นฝ่ายผิด  แต่ในสมัยปัจจุบันเริ่มมีกระแสแนวคิดเกี่ยวกับสตรีนิยม (Feminist) เริ่มพูดถึงเรื่องนี้กันมากขึ้น  โดยยกกรณีของเมดูซ่าขึ้นมาเป็นตัวอย่าง ว่ามันเป็นความไม่ยุติธรรม เธอเป็นเหยื่อของความไม่เท่าเทียมทางเพศ  ต่อมาจึงเริ่มมีการสร้างรูปปั้น "เมดูซ่าหิ้วหัวเพอร์ซีอุส" ขึ้นมาเพื่อต้องการแสดงถึงความเท่าเทียมทางเพศของผู้หญิงและผู้ชาย 

รูปปั้นเมดูซ่าหิ้วหัวเพอร์ซีอุส (ภาพขวา)
ที่ถูกปั้นขึ้นมาแสดงความเท่าเทียมทางเพศ
รูปปั้นเพอร์ซีอุสหิ้วหัวเมดูซ่า (ภาพซ้าย)

ดาวปีศาจ ดวงนี้ ในความเห็นส่วนตัวแล้วน่าจะเปลี่ยนชื่อเป็น "ดาวแห่งการวิงวอน"  ที่ส่องแสงวูบวาบเหมือนสัญญาณเตือนเพื่อร้องขอความยุติธรรมต่อสังคมที่กล่าวหาว่า เมดูซ่าเป็นปีศาจ พยายามสร้างตำนานขานไขให้เธอเป็นอสูรชั่วร้าย แถมเอาศีรษะของเธอหิ้วประจานไว้บนท้องฟ้าให้คนทั้งโลกได้เห็น ดวงตาปีศาจคู่นั้น มันคือดวงตาแห่งการวิงวอน มากกว่าดวงตาแห่งความชั่วร้าย

การหาดาว Algol  

ในฤดูหนาวนี้ ดาว Algol จะขึ้นตั้งแต่หัวค่ำทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ อยู่ในกลุ่มดาว Perseus หากโทรศัพท์มือถือของใครที่มีแอปพลิเคชั่นแผนที่ดาวแล้วก็พิมพ์ว่า Algol แล้วค้นหาตำแหน่งได้เลย 

ในภาพด้านบนเป็นเวลา 19:39 น. ของวันที่ 10 พ.ย.2566 เริ่มสังเกตจากกลุ่มดาวลูกไก่ ในกลุ่มดาววัว ไปทางซ้ายบน  จะพบดาวสว่าง 3 ดวงในกลุ่มดาวเพอร์ซีอุส คือ ดาว Mirfak (ดาวสว่างที่สุดในกลุ่ม) และ ดาว Algol (ตาข้างขวา) กับ ดาว Gorgonea Terti (ตาข้างซ้าย) ของเมดูซ่า

ขอให้สนุกกับการดูดาวปีศาจแห่งฤดูหนาวนะครับ

*****************************
รวบรวม เรียบเรียง และแปล โดย
พลตรี ดร.สุชาต จันทรวงศ์
ชมรมดาราศาสตร์และมวลเมฆ จ.ราชบุรี

10 พ.ย.2566

ที่มาข้อมูล

• Brian ventrudo. (2561). Algol, the “Demon Star”. [Online]. Available : https://cosmicpursuits.com/2270/algol-demon-star/. [2566 พฤศจิกายน 9].
• Plook Magazine. (2564). "เมดูซ่า" เหยื่อของอำนาจทางเพศที่ถูกมองข้าม. [Online]. Available : https://www.trueplookpanya.com/plookfriends/blog/  content/detail/88639. [2566 พฤศจิกายน 8].
• The Planets. (2566). The Algol Star – Features and Facts About The Demon Star. [Online]. Available : https://theplanets.org/stars/the-algol-star/.    [2566 พฤศจิกายน 9].
• Bruce McClure. (2566). Algol the Demon Star of Perseus. [Online]. Available : https://earthsky.org/brightest-stars/algol-the-demon-star/.          [2566 พฤศจิกายน 9].
• Richard J.Kerk-Hecker. (2566). The People's Guide To The Cosmos. [Online]. Available : https://www.peoplesguidetothecosmos.com/ constellations/perseus.htm. [2566 พฤศจิกายน 10].